در ده سال اول توافق تحقیق و توسعه روی غنی سازی است
در حالی که عنوان می شود محدودیت های حاصله از توافق وین به دوره ای هشت ساله محدود می شود اما بررسی ها حاکی از آن است که این سخن چندان با واقعیت انطباق ندارد.
به گزارش رجانیوز بررسی ها حاکی از آن است که دوران محدوديت برنامه غني سازي هشت ساله نيست و پس از هشت سال صرفا در دو زمينه تحقيق و توسعه بر روي IR-6و IR-8 و ساخت IR-6 و IR-8 محدوديت ها کمتر خواهد شد. از سوی دیگر در متن توافق هيچ سخني از پايان محدوديت هاي برنامه غني سازي در سال هشتم يا سال دهم يا پانزدهم يا حتي فراتر از آن به ميان نيامده است و این اظهارات خلاف صريح متن توافق نهايي مي باشد.
در همین خصوص دکتر ظريف در سخنراني خود در مجلس شوراي اسلامي چنین عنوان کرد:
«در بحث دوران محدوديت ها، تاکيد برخط قرمز مقام معظم رهبري مبني بر اينکه محدوديت غني سازي و به ويژه تحقيق و توسعه غني سازي مي‌بايست زير ده سال باشد، اصلي ترين محور مورد اختلاف و از دعواهاي عمده در آخرين دور مذاکرات بود که تا لحظات آخر ادامه يافت. نهايتا همان طور که در متن برجام مشاهده مي شود دوره هشت سال محدوديت براي برنامه غني سازي و تحقيق و توسعه غني سازي صراحتا ذکر شده است و پس از آن ايران برنامه طبيعي خود به سمت تجاري و صنعتي شدن را با يک شيب معقول و منطقي طي خواهد کرد».
از سوی دیگر پیش از این مقام معظم رهبري در ديدار با کارگزاران نظام در تاريخ 2/4/94 ضمن رد محدودیت های بلند مدت فرموده بودند:
«ما برخلاف اصرار امريکايي‌ها محدوديتهاي بلند مدت ۱۰، ۱۲ ساله را قبول نداريم و مقدار سالهاي مورد قبول محدوديت را به هيئت مذاکره کننده گفته‌ايم»
اما آن چه از سخنان محمد جواد ظریف چنين برداشت مي شود که دوران محدوديت برنامه غني سازي ـ‌همان گونه که در خطوط قرمز نظام ترسيم شده بودـ هشت ساله است و محدوديت هاي ده سال و دوازده ساله پذيرفته نشده است. براي روشن شدن درستي يا نادرستي سخن فوق چاره اي جز مراجعه به متن توافق نداريم.
در بخش «مقدمه و مفاد عمومي» توافق نهايي چنين آمده است:
« طرح بلندمدت ايران شامل برخي محدوديتهاي مورد توافق در مورد همه فعاليت‌هاي غني سازي اورانيوم و فعاليت‌هاي مرتبط با غني سازي اورانيوم، از جمله برخي محدوديتهاي مشخص در برخي فعاليت‌هاي خاص تحقيق و توسعه، براي هشت سال نخست و به دنبال آن، با يک ضرباهنگ معقول، تکامل تدريجي به سمت مرحله بعدي فعاليت‌هاي غني سازي ايران براي اهداف منحصراً صلح آميز، به نحو موصوف در پيوست 1 خواهد بود.»
همان گونه که ملاحظه مي شود متن فوق مي گويد برنامه غني سازي ايران در دوره هشت سالهِ نخست محدوديت هاي مشخصي را خواهد داشت و پس از اين هشت سال نيز با يک تکامل تدريجي به سمت مراحل بعد خواهد رفت. در متن فوق هيچ سخني از پايان محدوديت ها پس از سال هشتم به ميان نيامده است. دلالت متن فوق اين است که برنامه غني سازي داراي دو دوره محدوديت هشت ساله و پس از هشت ساله خواهد بود که در هر دوره محدوديت هاي مشخصي بر غني سازي اعمال خواهد شد. يعني پس از پايان هشت سال، محدوديت ها به طور کامل برداشته نمي شود بلکه صرفا برخي از محدوديت ها کاهش مي يابد و پس از هشت سال نيز برنامه غني سازي ايران محدود خواهد بود.
با مراجعه به تعهدات ايران در زمينه غني سازي و تحقيق توسعه اين مسئله به نحو روشن تري معلوم مي شود. طول دوره مهمترين محدوديت هاي غني سازي و تحقيق و توسعه غني سازي به شرح زير است:
4. براي يک دوره 10 ساله، ظرفيت غني سازي به 5060 دستگاه سانتريفيوژIR-1 محدود خواهد شد.
5. تا 15 سال ايران حق ندارد بيش از 3.67% غني سازي کند.
6. تا 15 سال ايران حق ندارد بيش از 300 کيلوگرم اورانيوم غني شده به صورت UF6 نگهداري کند.
7. به استثناي موارد زير ايران در طول دوره ده ساله حق ساختن سانتريفيوژ نخواهد داشد:
a. در صورتي که تعداد سانتريفيوژهاي انبار شده از نسل اول به زير 500 تا کاهش پيدا کند مي تواند به ميزاني که کاهش يافته سانتريفيوژ از نسل اول بسازد.
b. پس از هشت سال مي تواند سالانه 200 سانتريفيوژ IR_6 و IR_8 بدون روتور بسازد و زير نظر آژانس انبار کند.
c. پس از ده سال مي تواند سالانه 200 سانتريفيوژ IR_6 و IR_8 به طور کامل بسازد و زير نظر آژانس انبار کند.
8. ايران براي 10 سال فقط بر روي چهار نسل IR_8,IR_6,IR_5,IR_4 مي تواند تحقيق و توسعه داشته باشد.
9. ايران براي 10 سال حق ندارد بر روي ساير روشهاي غني سازي مثل غني سازي ليزري، ديفيوژن گازي و … تحقيق و توسعه انجام دهد.
10.براي 10 سال تحقيق و توسعه بر روي IR_4 فقط به صورت تک دستگاهي و زنجيره ده تايي از آن مجاز است.
11.براي 10 سال تحقيق و توسعه بر روي IR_5 فقط به صورت تک دستگاهي آن مجاز است.
12.پس از هشت و نيم سال ايران مي تواند تحقيق و توسعه بر روي IR_8 و IR_6 را حداکثر در زنجيره هاي 30 تايي آزمايش کند.
همان گونه که ملاحظه مي شود دوره محدوديت براي ظرفيت غني سازي و تحقيق توسعه ده ساله و براي سطح غني سازي و ذخيره اورانيوم غني شده 15 ساله است و محدوديت هيچ يک از اين محورها هشت ساله نيست. تنها در دو مورد پس از هشت سال محدوديت ها کاهش مي يابد اما پايان نمي يابد:
1. پس از هشت و نيم سال اجازه داده مي شود تحقيق و توسعه در زنجيره سي تايي IR_8 و IR_6 انجام شود.
2. در سال نهم اجازه ساخت سالانه 200 سانتريفيوژ IR_8 و IR_6 بدون روتور داده مي شود.
بنابراين کاملا روشن است که دوره محدوديت برنامه غني سازي ايران هشت ساله نيست.
اما نکته مهمتري که از نگاه عموم مردم و نخبگان پنهان مانده اين است که دوره محدوديت ايران حتي ده ساله يا پانزده ساله نيست. با مطالعه متن و ملاحظه اين که «براي يک دوره ده سال ظرفيت غني سازي ايران 5060 دستگاه از نسل اول خواهد بود» چنين برداشت مي شود که پس از پايان دوره ده ساله ايران مي تواند بدون محدوديت و در مقياس صنعتي و نه کارگاهي غني سازي کند. اما اين برداشت صدرصد نادرست است. زيرا اگر 1+5 پذيرفته باشد که ايران پس از پايان دوران ده و پانزده ساله مي تواند در مقياس صنعتي برنامه غني سازي داشته باشد بايد در متن توافق به صورت کاملا شفاف به اين امر اشاره شود. در حالي که هيچ جاي توافق به اين مطلب اشاره نشده است. در هيچ جاي توافق ذکر نشده است که پس از طي دوران ده ساله يا پانزده ساله، محدوديت ها برداشته مي شود و ايران مي تواند بدون محدوديت غني سازي را در مقياس صنعتي دنبال کند.
ممکن است خواننده هوشمندي اشکال کند که همين که گفته شده است «ظرفيت غني سازي ايران براي ده سال 5060 سانتريفيوژ از نسل اول خواهد بود» دلالت مي کند که پس از ده سال محدوديتي در کار نيست. در پاسخ بايد گفت:
اولا اگر 1+5 پذيرفته بود که محدوديت ها پايان خواهد يافت بايد ولو در حد يک خط به آن تصريح مي کرد در حالي که چنين چيزي در متن نيامده است.
ثانيا صرف تصريح به پذيرش محدوديت ده از سوي ايران دلالتي بر اين که دوره محدوديت ايران فقط ساله است ندارد. تنها دلالت اين مطلب اين است که ايران براي ده سال محدوديت بر ظرفيت غني سازي را پذيرفته است. این سخن به این معنی نیست که 1+5 هم پایان محدودیت ها پس از ده سال را پذیرفته است. پذيرش محدوديت براي ده سال از سوي ايران هيچ دلالتي بر پذيرش پايان محدوديت از سوی 1+5 پس از ده سال ندارد و لازمست جداگانه به آن تصريح شود.
يادمان باشد آمال و آرزوهاي ما يک چيز است و متن اين سند بين المللي چيزي ديگر. همه ما دوست داريم و آرزومنديم صنعت هسته اي ما يک روز هم محدود نشود اما با اين آرزوها نمي توان واقعيت توافق نهايي را تغيير داد يا از پذيرش واقعيت آنچه رخ داده طفره رفت.
نتيجه گيري
بر اساس دلايل فوق روشن شد که محدوديت هاي اصلي غني سازي هيچيک هشت ساله نيست و پس از هشت سال فقط در دو مورد محدويت کاهش مي يابد. اين دو مورد عبارتند از:
1. تحقيق و توسعه بر روي سانتريفيوژهاي IR-6و IR-8 در زنجيره سي تايي
2. ساخت سالانه 200 سانتريفيوژ از نسل IR-6 و IR-8 آن هم بدون روتور.
در متن توافق هيچ سخني از پايان محدوديت ها در سال هشتم يا سال دهم يا پانزدهم يا فراتر از آن نيامده است و اظهارات وزير محترم امور خارجه خلاف صريح متن توافق نهايي مي باشد.
