بررسی تعهدات ژنو پیرامون تحریم های صنعت هواپیمایی

میرزایی با اشاره به غیرقانونی بودن تحریم صنعت هواپیمایی طبق کنوانسیون های بین اللملی، گفت: «تحریم فروش هواپیما به ایران»، «تحریم تامین و تجهیز قطعات»، «تحریم سوختگیری هواپیما» و «تحریم شرکت‌های هواپیمایی و هواپیماها»، چهار تحریم عمده در این حوزه هستند، که با توجه به بند مربوط به بخش هواپیمایی در متن توافق ژنو، مشخص می‌شود که تنها بخش «تامین و تجهیزات قطعات» مورد بحث قرار گرفته است و آن هم قطعاتی که مربوط به ایمنی پرواز هستند. و توافق ژنو به سه حوزه دیگر تحریم هواپیمایی اساساً ورودی نکرده است.

وی افزود: نکته جالب توجه اینجاست که تامین قطعات مربوط به ایمنی پرواز طبق متون رسمی دولت آمریکا (ITSR 2012) اصولاً جزء تحریم‌ها آمریکا نبوده‌اند.

شرط و شروط بسیار آمریکایی ها برای همین امتیاز اندک

کارشناس حوزه اقتصاد تحریم در ادامه به ذکر شروطی که برای استفاده از همین امتیاز از طرف آمریکایی ها در توافق ژنو در نظر گرفته شده بود پرداخت. عدم انجام تعمیرات اساسی و محدود بودن تعمیرات به قطعات ایمنی پرواز، محدود بودن به هواپیماهای غیرنظامی (حتی مجاز نبودن تعمیرات قطعات مشترک بین هواپیماهای نظامی و غیرنظامی)، و محدود بودن همین تعمیرات اندک به هواپیماهای شرکت ایران ایر و شرکت‌های از پیش تحریم نشده (که در نتیجه بسیاری از شرکت‌های هوایی از جمله ماهان، کاسپین و… همچنان در لیست تحریم باقی می‌مانند)، سه شرط عمده محدودکننده این امتیاز بودند.

نتیجه عملی اجرای این بند توافق

میرزایی با اشاره به بیانیه وزارت خزانه‌داری آمریکا که همکاری شرکت‌ها با ایران در تأمین قطعات ایمنی پرواز را منوط به اخذ مجوز موردی کرده بود، افزود: در همان زمان، مسئولین هواپیمایی کشوری و وزارت راه با خوش‌بینی مفرط صحبت از اتفاقات مثبت از جمله ورود ۱۳۰ هواپیمای زمین‌گیر به ناوگان هوایی کشور در طی چند روز آینده می‌کردند که البته این اتفاقات نیفتاد. و سرانجام حدود سه ماه بعد از شروع اجرای توافق، یعنی در نیمه فروردین ماه ۹۳ شرکت بوئینگ آمریکا اعلام کرد که مجوز تامین قطعات ایمنی پرواز برای ۱۸ هواپیمای ایرانی را دریافت کرده است و یک هفته بعد مذاکره بین بوئینگ و تنها شرکت بزرگ غیرتحریمی ایران (ایران ایر) برگزار شد.

چهار شرط بوئینگ و جنرال الکتریک برای همکاری

میرزایی در ادامه به نتایج این مذاکره پرداخت و گفت: پس از این مذاکره مشخص شد که شرط و شروط‌ها برای این امتیاز ناچیز همچنان ادامه دارد. خبرگزاری رویترز در مصاحبه‌ای با سخنگویان دو شرکت بوئینگ و جنرال الکتریک این شروط را علنی کرد، که مطابق آن معلوم شد اولاً این تعمیرات فقط شامل هواپیماهای عملیاتی ایران می‌شود (نه آنهایی که زمین‌گیر هستند)، و لذا هیچکدام از هواپیماهای زمین‌گیر شده از این طریق به ناوگان هوایی کشور برنخواهند گشت؛ ثانیاً تعمیرات تنها برای هواپیماهایی که قبل از پیروزی انقلاب خریداری شده‌اند انجام می‌شود، در شرایطی که عمده این هواپیماها اکنون زمین گیر هستند (و شامل مورد قبل نمی‌شوند) یا تعمیرات‌‌شان به علت عمر بالا مقرون به صرفه نیست. و از طرف دیگر با توجه به اینکه قطعات مربوط به این هواپیماها بسیار قدیمی است و در انبار شرکت‌های تولیدکننده خارجی در حال خاک خوردن است، این امتیاز در واقع امتیازی به سود خودشان است.

کارشناس برنامه در ادامه به ذکر شرط سوم شرکت‌های بوئینگ و جنرال الکتریک برای ایران پرداخت که مطابق آن، خرید قطعات بر مبنای جایگزینی است (نه بر اساس اعلام نیاز ایران)، و درباره شرط چهارم این شرکت ها نیز گفت: شرط چهارم آنها هم این بود که قطعات صرفاً باید در خارج از ایران تعمیر شوند که این شرط علاوه بر ایجاد مشکلاتی مانند عدم امکان نظارت بر حسن انجام کار، و امکان نصب قطعات مشکوک به منظور خرابکاری، همچنین با توجه به شناسنامه دار بودن قطعات، امکان افشای مسیرهای دور زدن تحریم‌ها و مجازات شرکت‌های خاطی را برای آمریکا فراهم می‌سازد.

موضع واقع‌بینانه مسئولین داخلی

میرزایی در ادامه افزود: پس از مشخص شدن این شرایط به نظر می‌رسد که مسئولین امر در داخل هم متوجه شدند که از این امتیاز چیزی عاید صنعت هواپیمایی نمی‌شود و کمی واقع‌بینانه‌تر بیان کردند که تنها اطلاعات ذی قیمتی در مورد ایمنی پرواز دریافت کرده‌ایم. خبری نیز در مرداد ماه مبنی بر عقد قرارداد بین بوئینگ و ایران ایر همراه با فضاسازی انبوه رسانه‌ای منتشر شد که به زودی با اعلام روابط عمومی ایران ایر مشخص شد خبر کذب بوده و تنها تعدادی کتب و دفترچه مربوط به ایمنی پرواز دریافت شده است.

این کارشناس حوزه اقتصاد تحریم در انتهای بخش سرنوشت رفع تحریم های صنعت هواپیمایی گفت: جالب توجه است که بدانیم طرف مقابل به همین امتیاز ناچیز همراه با کلی اما و اگر هم عمل نکرده است، برای مثال در تیر ماه ۹۳ لاستیک یکی از هواپیماهای ایران ایر در فرودگاهی در کشور سوئد دچار مشکل می‌شود که این فرودگاه از در اختیار قراردادن تجهیزات و کارگر برای این تعمیر جزئی استنکاف می‌کند و مسافرین مجبور می‌شوند ۲۴ ساعت در سوئد بمانند تا امکانات از ایران برایشان ارسال شود.